Tablice, które przywrócą pamięć o zapomnianych mieszkańcach dawnej wsi Biała Woda
Już w tym miesiącu, w zamkniętym gronie organizatorów i zaproszonych gości odbędzie się u wylotu rezerwatu Biała Woda w Małych Pieninach uroczyste odsłonięcie dwóch tablic poświęconych historii i kulturze Białej Wody, nieistniejącej już wsi założonej na prawie wołoskim w XVI wieku. Stanowiła ona wraz z gorczańską Ochotnicą, najdalej na Zachód w Polsce wysuniętą enklawę zasiedloną przez pierwotnie prawosławnych wołoskich pasterzy i rolników. Ich potomkowie, określani przez swoich sąsiadów zza grzbietu Małych Pienin Zahorianami, Cotakami (mówili „co”, a nie „szto”), zostali wysiedleni po kilkuset latach pasterskiego gospodarowania w latach 1945-1950 na tereny ZSRR i na ziemie zachodnie Polski (okolice Wrocławia). W realizacje Karpackiej Inicjatywy Lokalnej zaangażowała się grupa mieszkanek Pienin: dr Justyna Cząstka-Kłapyta (autorka projektu), która od ponad dwudziestu lat prowadzi naukowe badania etnomuzykologiczne i etnologiczne Karpatorusinów na Słowacji, w Polsce i na Ukrainie, Anna Mikołajczyk-Szarek i Agnieszka Chachuła, które rok wcześniej, również w ramach Karpackiej Inicjatywy Lokalnej realizowały projekt filmu o historii i kulturze byłych mieszkańców tego wyjątkowego zakątka polskich Karpat „Biała Woda-zapomniana wieś”(na kanale you tube). Patronem projektu jest Fundacja Zapomniany Świat z Jaworek, którą założyła jedna z ostatnich rodowitych mieszkanek Białej Wody-Barbara Janczaruk. Partnerami są: PTTK Szczawnica, Centralny Ośrodek Turystyki Górskiej PTTK w Krakowie oraz Nadleśnictwo Krościenko. Realizatorem treści i grafiki tablic jest dr hab. Piotr Kłapyta z Instytutu Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ., geomorfolog i autor badań dotyczących ewolucji osadnictwa wołoskiego w Karpatach z którym wiąże się ten projekt „Szlakiem kultury wołoskiej przez Białą Wodę”. Autor opracowania tablic poprowadzi także edukacyjną wycieczkę szkoleniową dla aktywnych górskich przewodników pienińskich, a dzień później dla specjalnie zaproszonych gości.
Biała Woda, podobnie jak położone w jej najbliższym sąsiedztwie: Czarna Woda, Jaworki, Szlachtowa oraz setki innych wsi w Karpatach i na Bałkanach przeżyły na przełomie XV i XVI wieku kryzys klimatyczny małej epoki lodowej związany z gwałtownym ochłodzeniem klimatu, który zahamował możliwość rozwijania gospodarki rolniczej. Zasiedlone pierwotnie przez rolników karpackie wsie, opustoszały, a na miejsce pierwszych osadników zostali celowo sprowadzeni wyspecjalizowani w życiu w surowych warunkach klimatycznych oraz w działaniach militarno-strażniczych pasterze, zwani Wołochami, czy też Rusnakami, którzy do tej wsi zostali sprowadzeni z sąsiednich wiosek położonych po drugiej stronie grzbietu Małych Pienin (historyczny Spisz), które od 1918 roku odcięte zostały granicą państwową.
Projekt ma przypomnieć i jakby ożywić w pamięci wykorzenione z tego terenu dziedzictwo rusińsko-wołoskie, zwiększyć świadomość wartości dziedzictwa kulturowego które wnieśli Karpatorusini w kształtowanie kultury łuku Karpat m.in. ze względu na fakt, że przez biologiczno-kulturowe mieszanie z etnosami bałkańskimi byli oni nośnikami najstarszej i najbardziej archaicznej w Europie wieloaspektowej kultury pasterskiej (muzyka, strój, architektura, gospodarka itp.) sięgającej swoimi korzeniami do starożytnych tradycji Traków, Ilirów i Daków. Karpatorusini byli też do czasu wysiedleń etnosem dominującym w Karpatach Zachodnich i Wschodnich pod względem liczebnościowym. Nie można też zapomnieć o wartościach jakie pozostawili m.in. w krajobrazie przestrzennym i w topografii Pienin. Efekty wspomnianych tutaj działań promocyjnych będzie można śledzić z końcem października bieżącego roku, a także m.in na stronie facebooka: Stowarzyszenia na Rzecz Rozwoju i Promocji Podkarpacia, Biała Woda-zapomniana wieś, oraz na stronach: Fundacji Zapomniany Świat, PTTK Szczawnica, COTG PTTK, Nadleśnictwa Krościenko.
Jest to Karpacka inicjatywa lokalna sfinansowana jest ze środków Rządowego Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich NOWEFIO na lata 2021–2030 za pośrednictwem Stowarzyszenia „Pro Carpathia”.
Zdjęcia i tekst należą do organizatorów projektu Karpackiej Inicjatywy Lokalnej pt” Szlakiem kultury wołoskiej przez Białą Wodę.
