Pieniny – góry nie bez powodu uważane są za jeden z najpiękniejszych zakątków Polski. To właśnie o nich powstawały pierwsze przewodniki. Zachwycają swoim bogactwem przyrody, skomplikowaną budową geologiczną, pięknymi widokami oraz kulturą góralską.
“Na obszarze zaledwie 50-ciu kilometrów kwadratowych skupia się tu takie mnóstwo różnorodnych elementów rzeźby i pokrycia roślinnego, że wystarczyłoby ich na gustowne urządzenie przynajmniej kilku łańcuchów górskich.” (J. Nyka “Pieniny. Przewodnik”)
To tutaj znajduje się najstarszy w Polsce park narodowy Pieniński Park Narodowy (PPN) oraz pierwszy w Europie transgraniczny rezerwat przyrody, który obecnie przekształcił się w słowacki Pieninský Národný Park (PIENAP). Zobaczymy tutaj: pszonaka pienińskiego (to kwiat, który porasta wapienne skały, zobaczymy go tylko w Pieninach), niepylaka apollo (jednego z największych dziennych motyli w Polsce) czy słynne reliktowe sosny z najsłynniejszą sosną na Sokolicy.
Serce Pienińskiego Parku Narodowego – Pieniny Właściwe zwane Centralnymi
Sercem Parku są Pieniny Właściwe a w nich majestatyczny Masyw Trzech Koron z platformą widokową na Okrąglicy (982 m n.p.m.) oraz słynny na cały świat Spływ Dunajcem przez Przełom Pieniński.
Najpopularniejsza wersja spływu Dunajcem kończy się w Szczawnicy, miasteczku uzdrowiskowym pięknie położonym pomiędzy Pieninami i Beskidem Sądeckim. Szczawnickie wody mineralne oraz górski klimat pomagają już od XIX wieku leczyć choroby górnych dróg oddechowych.
Małe Pieniny najwyższe!
Wbrew nazwie najwyższą częścią Pienin są Małe Pieniny. Znajdujące się na południowy-wschód od Pienin Właściwych stanowią świetną bazę wypadową nie tylko na najwyższy szczyt Pienin Wysoką (1050 m n.p.m.) oraz w sąsiednim Beskidzie Sądeckim Radziejową (1262 m n.p.m.). W Małych Pieninach warto zobaczyć rezerwaty Wąwóz Homole i Białą Wodę. I przejść się grzbietem Małych Pienin przez Durbaszkę, Wysoki Wierch na Palenicę.
Zamek w Czorsztynie, w Niedzicy i jezioro Czorsztyńskie
Atrakcyjność tych gór to bogata historia. Położone na przygranicznym szlaku handlowym dwa zamki – zamek Wronin w Czorsztynie oraz zamek Dunajec w Niedzicy. Kiedyś strzegły granic a dziś są dostępne do zwiedzania. A współczesne dzieje to budowa zbiornika retencyjnego na Dunajcu nazywanego jeziorem Czorsztyńskim. A będąc w Niedzicy warto posłuchać o Spiszu i odkryć najmniej znane Pieniny Spiskie.
Bliskość granicy ze Słowacją otwiera nam drogę do poznania słowackiego północnego Spisza i planowania jednodniowych wycieczek dookoła Pienin.
Granice turystyczne i podział Pienin | Góry
Określając, które szczyty są w Pieninach, a które nie potrzeba nam chwilkę pochylić się nad granicami Pienin jako pasma górskiego. W naszym przypadku wystarczą nam granice turystyczne, które umownie wyznaczają rejon Pienin.
Umowne granice – różne u różnych autorów – wyznaczają: od zachodu rzeka Białka, od północy jezioro Czorsztyńskie, dolina Krośnicy i potok Grajcarek, od wschodu przełęcz Rozdziela (ok. 800 m n.p.m.), od południa potoki Kamionka i Lipnik, Dunajec, wreszcie rzeczki Niedziczanka i Łapszanka.
J. Nyka, Pieniny przewodnik, wyd. Trawers, 2010
Od południa Pieniny graniczą z pasmem Magury Spiskiej, od północy z Gorcami i Beskidem Sądeckim, na zachodzie z Kotliną Orawsko-Nowotarską oraz Pogórzem Spisko-Gubałowskim.
Pieniny – góry te możemy podzielić na trzy części:
- Pieniny Spiskie – między doliną Białki a zamkiem Niedzickim; najwyższy szczyt Żar 879 m n.p.m.;
- Pieniny Właściwe (Centralne) – między Czorsztynem a Szczawnicą; najwyższy szczyt Trzy Korony 982 m n.p.m.
- Pieniny Czorsztyńskie – od przełęczy Snozka (granicę można wyznaczyć na potokach: Krośnicy, Kluszkowianki) do przełęczy Szopka (potok Szopczański, potok Pieniński), najwyższy szczyt Nowa Góra 902 m n.p.m.
- Masyw Trzech Koron – od przełęczy Szopka (potok Szopczański, potok Pieniński) po Dunajec, najwyższy szczyt Trzy Korony 982 m n.p.m.
- Pieninki – od potoku Pienińskiego po Dunajec (“od Bajkowa po Hukową Skałę” J. Nyka, Pieniny przewodnik), najwyższy szczyt Czerteż 774 m n.p.m.
- Małe Pieniny – rozciągające się między Dunajcem na wysokości Szczawnicy a przełęczą Rozdziele na wschodzie, najwyższy szczyt Wysoka (Wysokie Skałki; 1050 m n.p.m.) jest najwyższym szczytem całych Pienin.
opracowane na podstawie: J. Nyka Pieniny, J. Kondracki Geografia regionalna Polski, pieninypn.pl
Autor: Joanna Opyrchał | pgsokolica | przewodnik górski (beskidzki), międzynarodowy przewodnik górski UIMLA
Pieniny – pasmo górskie w łańcuchu Karpat, położone w południowej Polsce i północnej Słowacji, będące najwyższą częścią długiego, porozdzielanego pasa skałek wapiennych (Pieniński Pas Skałkowy).
Spis treści
Topografia
Od południa Pieniny graniczą z pasmem Magury Spiskiej, od północy z Gorcami i Beskidem Sądeckim, na zachodzie – z Kotliną Orawsko-Nowotarską oraz Pogórzem Spisko-Gubałowskim. Rozciągają się na długości ok. 30 km na wschód od przełomu Białki. Dwa przełomy Dunajca (1 – nieistniejący, przełom Czorsztyński, zwany Niedzickim; został zalany wraz z utworzeniem zbiornika Czorsztyńskiego; 2 – przełom Pieniński) dzielą Pieniny na trzy części:
- Pieniny Spiskie (Hombarki), między doliną Białki a zamkiem Niedzickim. Najwyższy szczyt Żar (błędnie: Branisko) – 879 m;
- Pieniny Właściwe (nazywane Środkowymi lub Centralnymi), między Czorsztynem a Szczawnicą. Najwyższy szczyt Trzy Korony – 982 m n.p.m. (najwybitniejszy szczyt całych Pienin). Do Pienin Właściwych należy położona całkowicie po słowackiej stronie Grupa Golicy, przez niektórych topografów wyodrębniana w oddzielną, czwartą część Pienin, przez innych włączana do Małych Pienin;
- Małe Pieniny – rozciągające się między Dunajcem na wysokości Szczawnicy a przełęczą Rozdziele na wschodzie, najwyższy szczyt Wysoka (Wysokie Skałki; 1050 m n.p.m.) jest najwyższym szczytem całych Pienin. Od Beskidu Sądeckiego oddziela je dolina Grajcarka i jego dopływu – Białej Wody.
Umowne granice – różne u różnych autorów – wyznaczają: od zachodu rzeka Białka, od północy jezioro Czorsztyńskie, dolina Krośnicy i potok Grajcarek, od wschodu przełęcz Rozdziela (ok. 800 m n.p.m.), od południa potoki Kamionka i Lipnik, Dunajec oraz rzeczki Niedziczanka i Łapszanka.
Nazewnictwo
Nazwę Pieniny wywodzi się od słów pion lub piana. Wincenty Pol w 1867 r. pisał: Czy Pieniny od piona, czy Pieniny od pieniących się wód Dunajca tak są nazywane, nie wiem. Tak różnie krąży z ust do ust ta nazwa, że za źródłosłów może jej służy i pion i piana. W 1846 r. P. Maciejowski wysunął hipotezę, że nazwa może być znacznie starsza i pochodzić od Celtów, którzy w V wieku p.n.e. zamieszkiwali te okolice. Andrzej Żaki w 1955 r. ostrożnie poparł tę hipotezę zauważając, że w narzeczach kimrobrytańskich słowo pen lub penn oznacza szczyt, górę.
W Pieninach jest wiele nazw nadanych przez miejscową ludność i pochodzących z różnych języków. Okolice te kolonizowane były przez Niemców spiskich i Rusinów. Niemieckiego pochodzenia są nazwy – Hombark, Lemryk, Loch, Rabsztyn, Harczy Grunt, rusińskie nazwy Cyrhle, Huściawa, Bereśnik, Homole, Kiczera. Zwraca uwagę całkowity brak nazw pochodzenia węgierskiego, choć przez długi czas tereny te należały do Węgier. Turyści utworzyli m.in. takie nazwy jak Grajcarek, Zbójnicki Skok, Droga Pienińska, Przechodni Wierch, Grota Zyblikiewicza. Niektóre nazwy są śladem jakichś wydarzeń – Tabor, Wisielakówka, kilka Szubienicznych Gór.
Nazwy polan często pochodzą od sposobu ich powstania – Limierczyki, Wyrobek, Wyżny Łazek, Łazy. W nazwach skał często oddano ich charakterystyczne cechy – Wylizana, Zielone Skałki, Bytrzyk, Bazaltowa Skałka, Kopa Siana. Niektóre nazwy pochodzą od legend – w Ślimakowej Skale podobno odbywają się „zloty” ślimaków a w Zbójeckich Skałach ukrywali się czorsztyńscy zbójnicy. W Pieninach Spiskich 40% stanowią nazwy dzierżawcze, w Pieninach Centralnych tylko 3%.
Homole
Wiele nazw ma stary rodowód. W XVII-wiecznym spisie Wydźgi są nazwy Gomola (obecnie Homole), Sczawnica pothok. W dokumentach z 1619 r. są nazwy Nadłazki, Pod Flaki i Głęboki Potok, w 1620 Podwapienne, w 1621 Toporzysków (obecnie Toporzyskowe) i Szopka, w 1633 Kras, w 1667 Jarmonta (obecnie Jarmuta).
Geologia i geneza Pienin
Geneza Pienin to najtrudniejszy problem w całej geologii Karpat. Melchior Neumayr pisał: „Skałki karpackie należą do najosobliwszych i najbardziej fascynujących zjawisk geologicznych całej Ziemi”, a Maurice Lugeon w 1903 r. uważał, że poznanie geologii Pienin „stanowi szczyty naszej nauki”.
Skały budujące Pieniny powstały na dnie mórz w kilku epokach geologicznych. W górnej kredzie zostały sfałdowane i wydźwignięte. Na początku trzeciorzędu nastąpiła druga fala ruchów tektonicznych powodująca kolejne przesunięcia płaszczowin. Trzecia fala ruchów górotwórczych w okresie paleogenu i neogenu spowodowała powstanie bardzo skomplikowanej struktury tektonicznej pasa skałkowego. Równocześnie zachodząca erozja zdarła zewnętrzny płaszcz skał i wymodelowała skomplikowaną rzeźbę terenu.
Szczyty i turnie zbudowane są z odpornych na wietrzenie skał jurajskich, głównie wapieni rogowcowych, bulastych i krynoidowych. Doliny i przełęcze powstały w miękkich i podatnych na wietrzenie skałach z okresu kredy i paleogenu. Zjawiska krasowe rozwinięte są dość słabo, jaskinie i wywierzyska są nieliczne i nieduże. Rzeki i potoki są często głęboko wcięte w skały i tworzą ok. 15 wąwozów i przełomów. Najbardziej znane pienińskie wąwozy to Wąwóz Szopczański i Wąwóz Homole. Wulkanicznego pochodzenia są andezytowe wzgórza wzdłuż północnej granicy Pienin: Wdżar nad przełęczą Snozka, Bryjarka nad Szczawnicą, Jarmuta nad Szlachtową. | Pieniny góry
Klimat
W porównaniu z sąsiednimi regionami, Pieniny mają korzystny klimat. Zachmurzenie jest umiarkowane, stoki południowe są silnie nasłonecznione, doliny potoków są znacznie zimniejsze i chłodniejsze. Zimą i późną jesienią w kotlinach często zalegają mgły. Przeważają wiatry zachodnie (27,4%) i północno-zachodnie (19,4%), najsilniejsze są one w dolinach o charakterze przełomowym i w głębokich przełęczach. Halny wieje dość słabo. Średnia roczna temperatura wynosi 6,3 °C w dolinach i 4 °C na szczytach. Skrajne temperatury zanotowano w położonym nad Dunajcem Czerwonym Klasztorze: +35 °C i −35,8 °C.
Opady są dość małe, całe Pieniny położone są w tzw. cieniu opadowym sąsiednich, wyższych pasm górskich, m.in. Tatr oraz Beskidów. W Krościenku średnioroczny opad wynosi 755 mm (dla porównania w Zakopanem 1100 mm). 40% opadów przypada na lato: maksimum w lipcu (Krościenko – 129 mm), minimum w styczniu (Krościenko – 21 mm). Wiosna jest sucha. Śnieżna pokrywa zalega przeważnie od połowy listopada do początków kwietnia, wyżej do końca kwietnia.
Sieć wodna
Główną rzeką Pienin jest Dunajec i cały obszar Pienin znajduje się w jego zlewni (z południowo-wschodniego końca wody wpływają do Dunajca za pośrednictwem Popradu). Na odcinku od Dębna do Krościenka jego spadek wynosi 112 m. Średni przepływ wody na tym odcinku wynosi 23 m³/s. Największy przepływ ma miejsce przy wiosennych roztopach lodów, najmniejszy w zimie. Zapory w Niedzicy i Sromowcach Wyżnych znacznie zmniejszyły szybkość przepływu rzeki, ścinając ten spadek o 50 m. Sieć wodna oprócz Dunajca liczy 5 rzek (Grajcarek, Krośnica, Lipnik, Łapszanka, Niedziczanka) i ponad 30 większych potoków. Potoki są krótkie i charakteryzują się dość dużym spadkiem (średnio 130 m/km). Najdłuższy z nich to Leśnicki Potok.
Większość potoków wypływa ze źródeł, których w polskich Pieninach jest około 600. Ich wydajność jest na ogół niewielka i średnia; 0,1–10 l/s. Największa liczba źródeł występuje w przedziale wysokości 500–700 m n.p.m., a w Małych Pieninach 600–800 m. Najbardziej znane jest Stuletnie Źródło przy Drodze Pienińskiej. Istnieje kilka źródeł z wodą mineralną (szczawy wodorowęglanowo-chlorkowo-sodowo-jodkowe). Ich występowanie związane jest z procesami wulkanicznymi, które zachodziły na granicy Pienin i Beskidów oraz intruzjami andezytów, których obecność powoduje zgazowanie tych wód dwutlenkiem węgla. Istnieje kilka źródeł siarkowych, dawniej dwa były wykorzystywane w słowackiej Śmierdzonce (obecne Kupele Czerwony Klasztor). Brak większych naturalnych zbiorników wody, po wybudowaniu dwóch zapór wodnych (w Niedzicy i w Sromowcach) powstały duże zbiorniki sztuczne: Zbiornik Czorsztyńskie (popularnie nazywany Jeziorem Czorsztyńskim) i Zbiornik Sromowski.
Flora
Oprócz atrakcyjności krajobrazowej, Pieniny cechuje zróżnicowana szata roślinna. Wpływają na to, między innymi, następujące czynniki:
- podłoże wapienne;
- zróżnicowana morfologia;
- specyficzny klimat;
- niepokrycie lodowcem podczas zlodowaceń w plejstocenie;
- stromość części stoków uniemożliwiająca rozrastanie się lasów;
- sąsiedztwo Tatr.
W Pieninach występuje 1100 gatunków roślin naczyniowych. Najbogatsza i najciekawsza jest flora Pienin Centralnych, w Pieninach Spiskich i Małych jest nieco uboższa i silniej zmieniona przez człowieka. Charakterystyczne jest bogactwo siedlisk – lasów, z których część jest dobrze naświetlona, a do części, w głębokich wąwozach słońce prawie nie zagląda; łąk kośnych; skałek, z których część jest nasłoneczniona, a część bardzo wilgotna i ciemna. Podłoże poza wapieniami budują łupki, mułowce, iłowce, lokalnie piaskowce, a w niektórych miejscach skały wulkaniczne wylewne – andezyty i bazalty. Zdecydowało to o przetrwaniu reliktów flory przed holoceńskiej (chryzantema Zawadzkiego, jałowiec sabiński, dębik ośmiopłatkowy), obecności gatunków i odmian endemicznych (mniszek pieniński, pszonak pieniński), roślin wysokogórskich i kserotermicznych oraz swoistych zespołów muraw naskalnych na południowych zboczach.
Leśne zbiorowiska zajmują 68,5% ogólnej powierzchni Pienin (1992). Przeważa jodła (58%), licznie występuje buk (20%). Sztucznie wprowadzony świerk występuje rzadziej (18%) i jest w odwrocie. Na urwiskach pienińskiego przełomu Dunajca zachowały się cisy, na niedostępnych miejscach na stromych skałach (m.in. na Sokolicy) przetrwały sprzed okresu zlodowaceń sosny. Stąd nazywa się je sosnami reliktowymi. Zachowały się zbiorowiska naturalnych jaworzyn. Lipa szerokolistna dochodzi niemal pod szczyt Trzech Koron. Duże znaczenie dla zachowania różnorodności gatunkowej odgrywają powstałe z działalności ludzi polany. Aby nie dopuścić do ich zarośnięcia lasem część z nich jest systematycznie koszona.
Fauna
Z różnorodnością siedlisk związana jest bogata fauna. Uważa się, że w Pieninach występuje połowa znanych w Polsce gatunków zwierząt (13–15 tys. gatunków). Większość stanowią bezkręgowce, wśród nich objęte ochroną ścisłą, narażone na wyginięcie gatunki owadów (np. niepylak apollo). Sama fauna motyli Pienin liczy ponad 1550 gatunków, co stanowi ok. 55% fauny motyli Polski. Najliczniej reprezentowane są tu gatunki motyli nocnych, w tym sówkowate (Noctuidae), miernikowcowate (Geometridae) i omacnicowate (Pyralidae).
Na terenie Pienin żyje 10 gatunków płazów, w tym: traszki, żaby, ropuchy, kumaki, salamandra plamista oraz gady: jaszczurki: zwinka i żyworodna, padalec zwyczajny, węże: żmija zygzakowata, gniewosz plamisty, zaskroniec zwyczajny.
Różnorodność siedlisk i obecność zbiorników wodnych decydują o dużej liczbie gatunków ptaków drapieżnych, wodnych, leśnych, polnych, sów itp.
Wśród 61 gatunków ssaków przeważają drobne gryzonie i nietoperze. Duże ssaki występują rzadko z powodu niewielkiego rozmiaru pasma górskiego Pienin oraz gęstej zabudowy w pobliżu Pienińskiego Parku Narodowego. Występują tu dziki, sarny i jelenie, w dolinie Dunajca wydry, a populację rysia ocenia się na kilka sztuk. Żbik europejski prawdopodobnie już nie występuje. Obserwowane ślady wilka, niedźwiedzia pochodzą od zwierząt zachodzących z innych obszarów np. Magury Spiskiej.
Ochrona przyrody
Pieniński Park Narodowy – jeden z 23 parków narodowych na terenie Polski, utworzony 1 czerwca 1932 r. jako pierwszy park narodowy w Polsce.
Właściwa historia parku sięga 1921 roku, z inicjatywy prof. Władysława Szafera, na terenie będącym własnością Stanisława K. Drohojowskiego, powstał rezerwat dla ochrony łąk wokół ruin Zamku w Czorsztynie (7,5 ha). Pod koniec lat 20. XX w. rozpoczęto wykupy gruntów prywatnych położonych głównie w Pieninach Właściwych w Masywie Trzech Koron, z przeznaczeniem pod utworzenie pierwszego w Polsce parku narodowego.
Park Narodowy w Pieniniach
Wstępny projekt opracował prof. Stanisław Kulczyński. 23 maja 1932 r. podsekretarz stanu Wiktor Leśniewski podpisał za ministra rolnictwa rozporządzenie o utworzeniu z dniem 1 czerwca 1932 r. z rezerwatu w Pieninach jednostki organizacyjnej pod nazwą „Park Narodowy w Pieninach”. Miał powierzchnię 16,5 km² (z rezerwatem na Zamku Czorsztyńskim). Rozporządzenie ukazało się w „Monitorze Polskim” Nr 123 (poz.156). W 1924 r. zawarto porozumienie z rządem Czechosłowacji (tzw. “protokół Krakowski”) w sprawie wspólnego utworzenia przygranicznych obszarów chronionych i uregulowania turystyki. Dokument ten przewidywał m.in. utworzenie pogranicznych parków narodowych oraz podjęcia się rozwiązania problemów turystyki i komunikacji na terenie Pienin Negocjacje prowadził prof. Walery Goetel, warto dodać, że było to pierwsze porozumienie z rządem Czechosłowacji.
W dniu 9 lipca 1932 roku czechosłowacki minister rolnictwa podpisał rozporządzenie tworzące z dniem 12 lipca 1932 roku „Słowacki Rezerwat Przyrodniczy w Pieninach” o powierzchni 423 ha. Uroczysta proklamacja utworzenia tego rezerwatu miała miejsce 17 lipca 1932 na terenie przed Czerwonym Klasztorem. Równocześnie ogłoszono utworzenie pierwszego w Europie Międzynarodowego Parku Przyrody. Celem usprawnienia współpracy międzynarodowej powołano Komisję Parku Narodowego (Polska) oraz Komisję Słowackiego Rezerwatu (Czechosłowacja), w roku 1934 wspólnie ustaliły ramy dalszej współpracy międzynarodowej. W okresie od 27 listopada 1938 do 1 września 1939 obszar Słowackiego Rezerwatu był administrowany przez polski Pieniński Park Narodowy (wiązało się to z przyłączeniem w granicę Polski wsi Leśnica) (429 m).
Losy parku po II wojnie światowej
Po II wojnie światowej Słowacki Rezerwat Przyrodniczy utworzono ponownie rozporządzeniem Ministerstwa Rolnictwa i Leśnictwa z dnia 13 grudnia 1957 roku. Nosił on wówczas nazwę Pieniński Rezerwat Przyrodniczy, a administracyjnie podporządkowany był Tatrzańskiemu Parkowi Narodowemu (TANAP-owi). W roku 1958 przedstawiono pierwszy projekt utworzenia Pienińskiego Parku Narodowego (PIENAP-u). Pieniński Park Narodowy powołano do życia rozporządzeniem Słowackiej Rady Narodowej z dnia 16 stycznia 1967. Początkowo miał powierzchnię 2125 ha, a jego otulina 52 000 ha. Obejmował on dawny rezerwat „Pieniny – Przełom Dunajca” oraz chronione przyrodnicze obiekty „Haligowskie Skały” i „Przełom Leśnickiego Potoku – Kacze” oraz ich otoczenie. Pozostał on w strukturach TANAP-u przez następne 29 lat. Dopiero w 1996 zaczął funkcjonować jako samodzielny park narodowy. W 1997 roku powierzchnia PIENAP-u została powiększona do 3749 ha a powierzchnia otuliny została ustalona na 22 444 ha.
Rezerwaty przyrody:
- Małe Pieniny:
- rezerwat przyrody Biała Woda,
- rezerwat przyrody Wąwóz Homole,
- rezerwat przyrody Wysokie Skałki,
- rezerwat przyrody Zaskalskie-Bodnarówka.
- Pieniny Spiskie:
- rezerwat przyrody Przełom Białki pod Krempachami,
Turystyka | Pieniny góry
Pieniny są jednym z najatrakcyjniejszych regionów turystycznych w Polsce. Pod względem liczby turystów zajmują w Polsce drugie po Tatrach miejsce. Władysław Anczyc w 1864 stwierdził: „Kto nie był w Tatrach i Pieninach, ten nie był nigdzie i nic nie widział”. O dużej popularności turystycznej Pienin decydują walory przyrodnicze i pozaprzyrodnicze tych gór, dostępność komunikacyjna oraz dobrze zorganizowana baza noclegowa i infrastruktura turystyczna. Na atrakcyjność wpływa występowanie kwaśnych, nasyconych dwutlenkiem węgla wód mineralnych zwanych szczawami.
Atrakcje turystyczne Pienin | Góry
Atrakcją turystyczną na skalę europejską jest spływ tratwami Przełomem Dunajca. Równolegle (po słowackiej stronie rzeki) biegnie szlak pieszo-rowerowy zwany Drogą Pienińską. Interesujące są ruiny zamku Pieniny na Górze Zamkowej, ruiny zamku w Czorsztynie i gotycko-renesansowy zamek w Niedzicy, murowany kościół w Krościenku nad Dunajcem, drewniane kościoły w Grywałdzie, Dębnie Podhalańskim (na terenach sąsiadujących z Pieninami), kościoły w Krempachach i Frydmanie. Po Zbiorniku Czorsztyńskim kursują statki „Harnaś”, „Halny” i „Dunajec”, przewożące turystów pomiędzy zamkami w Niedzicy i Czorsztynie.
Schroniska turystyczne:
- schronisko PTTK „Orlica”
- schronisko pod Durbaszką
- schronisko PTTK „Trzy Korony”
- Jerzy Kondracki, Geografia regionalna Polski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998, ISBN 83-01-12479-2.
- A. Richling i inni red., Regionalna geografia fizyczna Polski, Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 2021, ISBN 978-83-7986-381-5.
- Józef Nyka, Pieniny, wyd. IX, Latchorzew: Wyd. Trawers, 2006, ISBN 83-915859-4-8.
- Położenie i podział Pienin – Pieniński Park Narodowy, www.pieninypn.pl
- Krzysztof Birkenmajer, Przełom Dunajca w Pieninach – fenomen geologiczny, „Pieniny – przyroda i człowiek”, 9, 2006, s. 9–22, ISSN 1230-5751.
- Geoportal. Mapa topograficzna i lotnicza
- Kazimierz Zarzycki, Roman Marcinek, Sławomir Wróbel, Pieniński Park Narodowy, Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2003, ISBN 83-7073-288-7.
- Bogusław Pawłowski, Motyle Karpat, „Parki Narodowe”, 4, 2005, s. 2–4, ISSN 0867-6550.
- Pieniński Park Narodowy. Pieniny polskie i słowackie. Mapa 1:20 000, Kraków: Wyd. Kartograficzne Polkart, lipiec 2006, ISBN 83-87873-07-1.
- Stefan Michalik, Pieniny – park dwu narodów: przewodnik przyrodniczy, Krościenko n/D: Pieniński Park Narodowy, 2005, ISBN 83-913898-1-2.
- Monitor Polski, 1 czerwca 1932 r.
źródło: Wikipedia hasło “Pieniny”, “Pieniński Park Narodowy”, “Pieniński Park Narodowy (Słowacja)” pieninypn.pl